Glass Cockpit (Cam Kokpit) Nedir?
Glass cockpit (cam kokpit), modernleşen havacılık ile ortaya çıkmış bir sistemdir. Glass cockpit, geleneksel analog göstergelerin yerini dijital ekranlarla değiştiren bir konsepttir. Günümüzde glass cockpit hem ticari hemde de askeri havacılıkta kullanılmaktadır. Bu yazımızda glass cockpit teknolojisini inceleyeceğiz.
1. Glass Cockpit Nedir?
Glass cockpit, uçak kokpitlerinde bulunan geleneksel mekanik veya analog göstergelerin yerini alan ekranlar olarak kısaca tanımlayabiliriz. Bu ekranlar genelikle yüksek çözünürlüklü LCD veya LED ekranlardan oluşmakatadır. Tabi teknolojinin gelişmesiyle birlikte AMOLED ekranlarda kullanılmaya başlamıştır. Bu ekranlarda uçuş verileri, motor bilgileri, navigasyon detayları gibi pilotlar için kritik veriler yer almaktadır.
Glass cockpit sistemi ilk defa 1970 ‘li yıllarda savaş uçaklarında hedefleme ve navigasyon sistemlerinde kullanılmaya başlandı. Aslında ABD Ulusal Havacılık ve Uzay Dairesi olan NASA(National Aeronautics and Space Administration) araştırmaları sonucunda uçuş verilerinin görsel olarak daha etkili olacağı yönündeydi. NASA ‘nın Apollo uzay programı ise bu teknolojinin havacılıkta kullanılması için ilham kaynağı olmuştu.
1980’li yılların sonlarına doğru glass cockpit sistemleri ticari havacılıkta kullanılmaya başladı. Bunun ilk örneklerinden biri Boeing 767 uçaklarıdır. Airbus A320 ile full-digital fly-by-wire kontrol sistemleri ve glass cockpit sistemlerini birleştiren ilk üretici oldu. Bu sistem manuel kontrol sistemleri yerine bilgisayar destekli uçuş yönetimi sağlanıyordu. Bu sayede uçuş sırasında yapılabilecek insan kaynaklı hatalar en az indirgeniyordu.
Günümüzde bir çok uçakta glass cockpit sistemleri kullanılmaktadır. Boeing 737 MAX, Airbus A320, Gulfstream G700 gibi uçaklarda glass cockpit sistemleri standart olarak gelmektedir.
2. Glass Cockpit ‘in Temel Özellikleri
a. Entegre Ekranlar
-
Primary Flight Display(PFD)
Türkçesi Birincil Uçuş Ekranı olan PFD, pilotlara uçağın irtifa(altitude), hız(speed), tırmanış oranı(rate of climb – roc), yapay ufuk çizgisi(Attitude Indicator) gibi bilgileri gösteren ekrandır.
-
Multi-Function Display(MFD)
Türkçesi Çok Fonksiyonlu Ekran olan MFD, hava durumu, haritalar,motor durumu ve diğer yardımcı bilgileri gösteren ekrandır.
-
Engine Indicating and Crew Alerting System (EICAS)
Türkçesi Motor Göstergeleri ve Mürettebat Uyarı Sistemi olan EICAS, bazı uçaklarda MFD ekranında yer almaktadır. Bazı uçaklarda ise ayrı bir ekran olarak yer verilmektedir. Bu ekranda motor performansı, yakıt durumu, hidrolik sistemler, elektrik sistemleri gibi uçuş için önemli bilgiler yer almaktadır. Bu sistemlerde oluşacak anormallik durumda pilotlara sesli ve görsel uyarı vererek bilgilendirme sağlamaktadır.
b. Adaptif Gösterim
Glass Cockpit ekranları ihtiyaçlara göre özelleştirilebilmektedir. Bu sayede uçuş ile alakalı kritik bilgiler pilotaların gözlerinin önünde yer almaktadır. Anormallik durumunda veriler renkler veya şekillerle vurgulanmaktadır.
c.Bilgilerin Entegrayonu
Geleneksel kokpitlerde bilgiler ayrı ayrı ekranlarda yer almaktadır ama glass cockpit sistemlerinde bilgiler birleştirilerek entegre bir şekilde pilotlara gösterilmektedir. Bu sayede pilotların bilgileri daha kolay ve güvenli şekilde görmesi sağlanır.
d. Otomatik Uyarı Sistemleri
Bu sistemde potansiyel tehlike veya arıza durumlarında pilotlar sesli ve görsel olarak uyarılmaktadır. Örnek vermek gerekirse uçuş rotası dışına çıkıldığında veya uçak yakıt kritiğine girdiğinde sistemler uyarı vermektedir.
3. Glass Cockpit Avantajları
a. Daha Çok Bilgi, Daha Az Kafa Karışıklığı
Anolog sistemlerde bilgiler her sistemi ayrı ekranında yer alır. Glass cockpit sistemlerinde ise tüm bilgiler tek ekranda birleştirilir bu sayede pilotlar hangi bilginin öncelikli olduğunu seçebilir.
b. Esneklik ve Özelleştirebilme
Pilotlar ekranlarda ki bilgileri kendi istek ve ihtiyaçları doğrultusunda düzenleyebilir. Örneğin bir pilot motor bilg ekranını büyütüp navigasyon haritasını küçültebilir.
c. Hafif ve Az Bakım Gerektirmesi
Analog sistemlerde göstergeler çoğunlukla mekaniktir bundan dolayı bu parçalar belirli periyotlarda ayrı ayrı bakıma girmeli ya da değiştirilmelidir dijital sistemler ise mekanik sistemlere göre daha az bakım gerektirir ve daha uzun ömürlüdür. Ayrıca uçuş sırasında taşınan yük yakıt verimliliği için çok önemlidir, dijital sistemler mekanik sistemlere göre çok daha hafiflerdir bu sayede uçaklarda yakıt tasarrufu sağlanmakatadır.
d. Uçuş Güvenliğinin Artması
Uyarı, hatırlatmlar ve sistem arızaları hızlı ve etkli bir şekilde pilotların karşısına çıkmaktadır. Bu sayede pilot hataları azalmaktadır.
4.Glass Cockpit Dezavantajları
a. Teknik Arızalar
Dijital sistemler mekanik sistemlere göre daha hassastır. Uçuş sırasında ekranların kapanması faciaya yol açabilir. Bu yüzden birçok uçakta yedek analog göstergeler yer almaktadır.
b. Eğitim
Analog sistemden glass cockpite geçen pilotlar ek olarak glass cockpit eğitimi almaktadır.
c. Bağımlılık Riski
Bazı pilotlar dijital sistemlere fazlasıyla alışarak manuel uçuş yeteneklerini kaybedebilir. Bu da acil durumlarda sorun teşkil edebilir.
5. Glass Cockpit Sistemlerinde Kullanılan Teknolojiler
Honeywell, Garmin, Rockwell Collins gibi firmalar glass cockpit sistemleri üretmektedir.
a. Veri Yönetimi
Yer Radarları, Hava Durumu Radarları, GPS ve diğer sensörlerden gelen verileri entegre eder.
b. Yazılım Entegrasyonu
Glass Cockpit sisteminde kolayca güncelleme yapılarak iyileştirme sağlanır. Ayrıca uçuş planlama, otomatik pilot gibi sistemler bir arada çalışmaktadır.
6. Glass Cockpit Sisteminin Gelişimi
Glass cockpit sistemleri teknolojini gelişmesi ile birlikte gelişmektedirler. Günümüzde Dokunmatik ekranlar, Arttırılmış Gerçekliğe (AR) sahip ekranlar yer almaktadır.
Glass Cockpit sistemleri her ne kadar insalara çok basit bir sistem gibi gelsede havacılığın büyük devrimlerinden biri olmuştur. Pilotların iş yükünü azaltarak uçuş emniyetini arttırmıştır. Bununlar beraber daha verimli ve pilotlar için uçuş ekranları daha kullanıcı dostu hale gelmiştir.
İlerleyen zamanlarda teknolojinin gelişmesiyle birlikte glass cockpit sistemleri daha sofistike bir hal alacaktır.