Transponder Nedir? Uçakları Havada Nasıl Takip Ediyorlar?

“Bir hava aracı havadayken pilotların kendi istekleri doğrultusunda hareket etmez. Pilotlar yerde bulunan hava trafik kontrolörünün verdiği talimatlar doğrultusunda uçakları yönlendirirler. Yerde bulunan hava trafik kontrolörü uçakların konumunu uçaklarda bulunan transponder(transmitter-responder) adı verilen cihazlar sayesinde görebilir. Bugün ki yazımızda transponderleri inceleyeceğiz.

 

1. Transponder Nedir?

Transponder(transmitter-responder), hava araçlarının ATC(hava trafik kontrolörü) radarlarıyla ile gerekli bilgileri paylaştığı cihazdır. Bu cihaz yerde ki radarların gönderdiği sinyallere yanıt olarak uçağın irtifasını, bulunduğu konumu ve uçağın kimlik bilgisini içeren squawk kodu gönderir. Bu sayede ATC uçağın  irtifasını ve kimlik kodunu görerek hava trafiğini yönetir.

2. Transponder Çalışma Prensibi

Transponderlerin çalışma prensibi iki aşamadan oluşmaktadır. Bunlar Sorgu (Interrogation) ve Yanıt (Response) ‘dır.

a. Sorgu(Interrogation)

Bu aşamada hava kontrol radarı hava aracına sinyal göndererek bilgi ister bunu “kim ve nerede olduğunu bana bildir” şeklinde tanımlayabiliriz.

b. Yanıt(Response)

Burada radarın talebine karşılık transponder;

• Uçağın Kimlik Kodu(Squawk Code)
• İrtifa Bilgisi(Altitude)
• Özel Durum Kodları(Örneğin uçak kaçırılma, acil durum)

radara göndererek ATC (hava trafik kontrolörü) ‘nin bu bilgileri görmesi sağlanır.

3.Squawk Code

Squawk Code, transponderin ATC (hava trafik kontrolörü) ile iletişim kurarken kullandığı koddur. Bu kod, hava aracının radar ekranlarında ayırt edilmesini sağlar ve transponder aracılığıyla gönderilir. Squawk code 8 lik sayı sistemi ile kullanılmaktadır yani buraya girilebilecek değer 0 ile 7 arasında olmaktadır ve 4 hanelidir. Squawk Code uçuş öncesinde veya uçuş sırasında ATC tarafından uçağa bildirilir ve pilotlar transpondere bu kodu girerek uçağın kimliği atanmış olur. Bazı özel ve acil durumlar içinde squawk code kullanılabilir. Bu kodlar çoğunlukla pilotun ATC ile kısıtlı telsiz konuşması durumda kullanılır. Örneğin uçak kaçırılma, haberleşme arızası, emergency(acil durum).

• Özel ve Acil Durum Squawk Kodları

Standart Kodlar

• 1200: Görerek Uçuş Kuralları (VFR) – ABD ve birçok ülkede standarttır.
• 7000: Görerek Uçuş Kuralları (VFR) – Avrupa ve bazı ülkelerde standarttır.

Özel Durum Kodları

• 7500: Kaçırılma durumu. (Pilot “Uçağım kaçırıldı” sinyali gönderir.)
• 7600: Haberleşme kaybı. (Pilot kuleyle iletişim kuramıyorsa bu kodu kullanır.)
• 7700: Acil durum. (Motor arızası, sağlık acil durumu gibi ciddi bir sorun olduğunda kullanılır.)

Eğitim ve Test Kodları

• 2000: Hava trafik kontrolü tarafından bir kod verilmemişse veya yeni bir radar bölgesine girerken kullanılır.
• 7001 – 7007: Askeri eğitim uçuşları için ayrılmıştır (bazı bölgelerde).

Yerel veya Bölgesel Kodlar

Bazı ülkeler veya bölgeler, belirli durumlar için özel squawk kodları kullanır. Örneğin:

• 4400-4477: Almanya’daki askeri operasyonlar.
• 7501-7577: Bazı ülkelerde ek kaçırılma durumlarını tanımlamak için kullanılabilir.

4. Transponder Modları

Transponderlerin işleyiş ve özelliklerine göre 3 farklı modu vardır. Bu modlar transponderin hangi bilgileri iletebildiği ile ayırt edilebilir.

• Mode A

Bu modda transponder sadece uçağın squawk code(kimlik kodunu) gönderir.

• Mode C

Bu modda transponder uçağın kimlik bilgisi ve irtifasını gönderir. Bu sayede ATC uçağın irtifası hakkında bilgilendirilmiş olur.

• Mode S

Mode S, uçağın hızını, yönünü ve uçuş rotasını iletebilir. Ayrıca TCAS(Traffic Alert and Collision Avoidance System, Trafik Uyarı ve Çarpışma Önleyici Sistem) ile uyumlu çalışır.

• Mode 5

Askeri transponder modudur. Şifreli iletişim protokolü kullanır, sivil ATC ler Mode 5 bilgilerini görememektedir. Ayrıca askeri hava araçlarının kimlik doğrulamasında ve güvenlik gereksinimlerinde kullanılır.

5. Transponderin Önemi

Transponder aracılığıyla sağlanan bilgiler ile hava trafiğini güvenli ve düzenli bir şekilde devam etmesini sağlamaktadır. Transponderin önemini kısaca 5 ana başlıkta inceleyebilir. Bunlar Hava Trafik Yönetimi, Çarpışma Önleme, Arama Kurtarma ve Askeri Operasyonlardır, Acil Durumlardır.

1. Hava Trafik Yönetimi

• Hava Trafik Kontrolörü(ATC) uçakların konum ve irtifa bilgilerini izleyerek hava trafiğinin düzenlenmesini sağlar

2. Çarpışma Önleme

• Transponder hava araçları arasında doğrudan iletişim sağlayarak havada bulunan araçların çarpışma riskini azaltır.
• TCAS(Traffic Alert and Collision Avoidance System, Trafik Uyarı ve Çarpışma Önleyici Sistem) sistemi gelen sinyalleri analiz ederek pilotlara çarpışmadan kaçınma talimatı verir.

3. Arama Kurtarma

Transponder düşen veya kaybolan hava araçlarının konumunu belirlemek için kullanılabilirmektedir.

4.Askeri Operasyonlar

Askeri uçaklarda dost düşman tanıma sistemi(IFF – Identification Friend or Foe) olarak kullanılmaktadır.

5.Acil Durumlar

Acil bir durumda olan hava aracı yazımızın üst kısmında belirtmiş olduğumuz özel ve acil durum squawk kodlarını transpondere girerek hızlıca ATC ‘ye bildirebilir.

5.Transponder ve ADS-B

Günümüz uçaklarında transponderler ADS-B(Automatic Dependent Surveillance-Broadcast-Otomatik Bağımlı Gözetim-Yayını) denilen teknoloji ile entegre çalışmaktadır. Bu teknoloji;

• GPS kullanarak daha net bir konum bilgisi vermektedir.
• Uçaklar arası konum, hız, irtifa gibi bilgileri vererek diğer hava araçlarının bu bilgileri görmesini sağlar.

ADS-B Out uçağın bilgilerini sürekli yayınlar, ADS-B In ise diğer hava araçları ve radarların yayınladığı bilgileri alarak pilota gösterir. Ayrıca Flightradar24, FlightAware gibi hava araçlarını takip etmemizi sağlayan web siteleri yerde bulunan ADS-B Receiver(ADS-B Alıcısı) kullanarak kullanıcalara anlık uçak bilgilerini göstermektedir.

Transponderler, hava araçlarının kimliğini, irtifası gibi ATC ve diğer uçaklarla paylaşarak düzenli ve güvenli bir hava trafiği sağlamaktadır. Artan hava aracı ve gelişen teknolojilerle birlikte transponderlerin görevi daha da önemli hala yol almaktadır.

Kaynak

“https://www.eurocontrol.int/news/eurocontrol-and-turkiye-successfully-complete-largest-ever-european-airspace-simulation”

“https://the2dlaw.wordpress.com/2015/03/31/special-transponder-and-squawk-codes/”